Aslında benim pek başım ağrımaz ama etrafımda sürekli başı ağrıyan o kadar çok insan var ki! Çantasında ağrı kesiciyle gezen, iki ilacı birbirine karıştırıp içen, başı ağrıdığı için yaptığı işe konsantre olamayan onlarca insan… İşte bu yazı dizisi onlar için. Prof. Dr. Mustafa Ertaş, Türkiye ’de baş ağrısı işinin duayenlerinden biri. Onunla röportaj yaparken konu migren testine geldi. Migren testini siz de kendinize uygulayın diye yarın yayınlayacağım. Bu üç soruluk testteki sorulardan iki tanesine evet diyorsanız, migren şüphesiyle doktora başvurmanız gerekiyor. “Hiç başım ağrımaz” diyen ben bile bu testi yaparken 2 soruya kısmen evet dedim! Ama yine de kendime hiç kondurmadım. Zaten araştırmalar da gösteriyor ki Türk insanı bu migren işini kendine hiç kondurmuyor. Bu nedenle de vakalar daha ileri gidiyor ve ağrılar dayanılmaz hale geliyor….
Baş ağrısının bir sorun olması, kronik hale gelmesi için ne insanın başının ne kadarda bir ağrıması gerekir?
Kronik demek için en az üç aydır, ayda 15 gün veya daha fazla ağrısının olması gerekir. Ama dört saatten uzun baş ağrıları çekiyorsa ve ayda iki ve daha fazla baş ağrısı yaşıyorsa tedaviyi gerektirir. Çünkü bir kişi ayda beş günden fazla ağırı kesici alırsa, ağrıları sıklaşır. Eeğer bir migrenli ayda 10 gün ağrı kesici alırsa her gün migren atakları olur. Bağımlılık gelişir. Türkiye’de doğurganlık yaşındaki kadınların 3’te biri migrenli. Migren hastalarının yüzde 8.5’u da çok sık ağrı kesici ilaç kullandığı için her gün baş ağrısı çekiyor. Müthiş büyük bir grup!
Ayda bir kere, iki ayda bir kere başı ağrıyanlar ne oluyor peki? Onların tedaviye ihtiyacı yok mu?
Eğer dört saatten daha uzunsa, yarım baş ağrısı varsa ve orta şiddette ve şiddetli ağrısı varsa bir doktora başvurmalıdır. Çünkü bu ağrılarının nedeni migren olabilir. Migrenin ağrı kesiciler dışında çok daha etkili ilaçları var. Migrenlilerin hepsinin kullanması gereken bu ilaçları Türkiye’de kimse bilmiyor. Migrenlilerin ancak yüzde 2.5’u kullanıyor. Batılı ülkelerde bu oran yüzde 80 veya 90’lara çıkarken bizde sadece yüzde 2.5. Migren hastaları migren ilaçlarının varlığından habersiz. Bazen hekimler de haberdar değil. Bu ilaçlar migrene özel olduğu için eczacılar “Bunu al kullan” demezler. Bu ilaçları doktorların önermesi gerekir ama onların da bir kısmı bilmediği için migreni olanlar migren ilacı kullanmıyor. İnsanlar engelli olarak yaşıyor bu yüzden. “Benim başım ağrıdığında iki gün yatarım. İşten güçten, sosyal hayattan elimi eteğimi çekerim” diyenlerin sayısı çok. Oysa migrene özgü bir ilaç alıdığında muhtemelen bu ağrı yarım saat içinde geçebilir. Bunu keşfettiğinde insanlar geçmiş yıllarına acıyorlar.
Bu ilaçları çok sık başı ağrıyanlar mı kullanacak?
Hayır, bu ilaçları kullanmak için mutlaka sık baş ağrısı çekmek gerekmiyor. Ayda bir-iki kez bile olsa bu baş ağrısından sıkıntı duymak yeterli. İlacın bir doktor tarafından verilmesi gerekiyor. Migren hastalarının sorunu, onlara tanı konmaması.
İlaçlar nasıl baş ağrısı yapıyor? Başımızın ağrısı geçsin diye içiyoruz ilaçları…
Toplumumuzda aşırı ilaç kullanımına bağlı gelişen baş ağrıları, hastaların kendi başlarına bilinçsizce ilaç almaları sonucu oluşuyor. Özellikle migrenli insanlar eğer sık ilaç kullanıyorlarsa bağımlılık gelişiyor ve bu kez de ilaç almazlarsa başları ağrımaya başlıyor. Mesela migrenli bir kişi her gün güçlü bir ağrı kesici alıyor, bu ilacı aldığında da baş ağrısına iyi geliyor. Fakat bir veya birkaç gün ilaç almazsa başı tekrar ağrımaya başlıyor. Hasta sanıyor ki ağrısı giderek şiddetleniyor ve bu ilaç ona yeterli gelmiyor. Halbuki vücut bu ilacı istediği için baş ağrısı doğuruyor. Yani bağımlılık mekanizması işliyor. Nasıl ki içki içmediğinde bir alkoliğin eli titrerse, ilaç bağımlısı insanlar da ilacı almadıklarında başları ağrıyor. Size ilginç gelebilir ama çok yaygın bir durum.
Peki ilaç hangi sıklıkla alınmalı?
Migren atağını dindirici ilaçların cinsine göre almaları gereken miktar ve sıklık da değişiyor. Bazı ilaçlar günde 1 tablet kullanıldığında alışkanlık yaratabildiği gibi bazı ilaçlardan haftada 3 tablet almak veya ayda 10 taneden fazla kullanmak alışkanlık yapabilir. Sonuçta doktorlar tedavi sürecinde bu tip ilaçları kullanırlar ama uygun dozlarda ve sık kullanılmaması gerekir. Eğer hastanın çok sık ağrıları oluyorsa ağrı kesici vermek yerine bu durumu engelleyici, tedavi edici, migreni ortadan kaldırmaya yönelik ilaçlar verilir.
Bazen bir ilaçla geçen basit baş ağrıları oluyor. Havadan mı, sudan mı neden oluyor bu ağrılar?
Size en basit gelen sorular aslında tıbbın pek iyi bilmediği soruları oluşturuyor. Biz genelde bu tip ağrılara gerilim tipi baş ağrıları diyoruz. Bu ağrıların ne olduğunu değil, ne olmadıklarını daha iyi biliyoruz. Bu ağrılar beyin damarlarından kaynaklanan sorunları göstermiyor. Muhtemelen beynin ağrıyı algılayan yapılarında artmış bir hassasiyet sözkonusu. Bu kişiler belki de ağrı oluşturmayacak uyaranları uyaranları da ağrı olarak algılayabiliyorlar. Yani beynin içinde bir algı kusuru ortaya çıkıyor. Oysa migrenlinin ağrısının durumunu daha iyi biliyoruz.
Ne oluyor migrenlinin beyninde?
Migrende beyin dışındaki damarlarda bir şişme ve o bölgede bir tür iltihaplanma oluyor. Ve kişi bu durumun ağrısını hissediyor. Beyinde aşırı bir duyarlılık hali gelişiyor.
Eğitim ve gelir düştükçe migren sıklığı artıyor
Türk Nöroloji Derneği Baş Ağrısı Çalışma Grubu öncülüğünde yapılan ‘Türkiye’de Baş Ağrısı ve Migren Epidemiyoloji Çalışması 2008’ önemli verilere ulaştı. 21 ilde 18-65 yaş arası beş bin kişinin katılımıyla yapılan sonuçlarına göre, migrene kadınlarda daha sık rastlanılmasının nedeni, kadınlık hormonu olan östrojen. İşte araştırma sonuçları:
* Eğitim ve gelir düştükçe migrenin görülme sıklığı artıyor.
* Migren en çok, Doğu Anadolu Bölgesi’nde görülüyor (yüzde 24.1). Yüzde 22 ile Marmara Bölgesi 2’inci sırada. Diğer bölgeler sırayla Karadeniz yüzde 21.6, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu yüzde 20, Akdeniz Bölgesi yüzde 15.7. En düşük yüzde 10’la Ege Bölgesi. Şehir bazında bakıldığında ise migrenin görülme sıklığının İstanbul’da yüzde 10.1 ve İzmir’de 10.8. Migreni tetikleyen unsurlar arasında stresin yüzde 68.5 civarında bir oranla ilk sırada yer aldığını, rüzgarın ise yüzde 54 ile ikinci sırada, aynı oranla açlık, yüzde 50 oranında da uykusuzluğun önemli unsurlar arasında olduğunu kaydetti.
* Migrenlilerin yüzde 88.3’ü ilaç kullanıyor. Bunların sadece yüzde 36.9’unun doktor tavsiyesiyle ilaç alıyor. Geride kalanlar, eczacı ve arkadaş tavsiyesiyle ilaç kullanıyor.
* Baş ağrısı çekenlerin yüzde 48.6’sı ve migrenlilerin de yüzde 29’u doktora başvurmuyor.
* Ağrıyı dindirmek için başına patates bağlayanların oranı yüzde 3.2! Hastalar akupunktur ve bitkisel tedavi de deniyor.
* Hastaların yüzde 90’ı, migren yüzünden hayat kalitelerinin bozulduğunu söylüyor. 3’te 2’si aile ilişkilerinin bozulmasından şikayetçi.
* Hastalar, migrene özgü olmayan basit ağrı kesiciler ve antiromatizmal ilaçlar ve antidepresanlar kullanıyor. Etkili ilaç kullananların oranı yüzde 5.
* Aşırı ilaç kullanım oranı yüzde 8.8.
* Haftada birden daha sık migren ağrısı geçiren hastaların oranı yüzde 40. Haftada bir migren ağrısı geçirenlerin oranı yüzde 54. Ortalama ağrı sıklığı da ayda 6 kez.
* Türkiye’de migrenlilerin atak süreleri ortalama 1.5 gün. Migreni olan ve doktora giden hastaların sadece yüzde 45’i ilk gittikleri doktorda doğru tanı konuyor. Migren olduğu halde migren tanısı almayan hastaların oranının da yüzde 55.
Baş ağrısı türleri Baş ağrısı tipleri 14 ana başlıkta sınıflandırılır. Ama temelde ikiye ayrılıyor.
1-Birincil tip baş ağrıları: Baş ağrısının kendisinin hastalığı oluşturduğu durum.
2-İkincil tip baş ağrıları: Bir şeyin sonucu olan baş ağrıları. Yani başka bir hastalığın sonucunda gelişmiş ağrılar. Bunlar kendi içinde sayısız şekilde ayrılabiliyor. Ama alt başlıklarda toplayacak olursak…
*Baş ve boyun darbelerine bağlı ağrılar.
*Baş ve boyun damarsal hastalıklarına bağlı olan ağrılar.
*Tümörlere bağlı olan ağrılar.
*Aşırı ilaç kullanımına bağlı ağrılar.
*Enfeksiyona bağlı ağrılar.
*Göz, burun, sinüs, diş, kulak, gibi kafa yapılarının hastalıklarına bağlı ağrılar.
*Psikiyatrik bozukluklara bağlı ağrılar.
YARIN: Migreni tetikleyen yiyecekler…